Pesten, dat is niet meer van deze tijd. Nog altijd lijkt dat besef niet volledig te zijn ingezonken, en nog altijd zijn vele mensen dagelijks slachtoffer van eindeloze pest- en treiterijen. In tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen, zijn niet alleen jongeren het slachtoffer. Onderzoek wijst zelfs uit dat het aantal pesterijen stijgt naarmate men ouder wordt. Eén op de tien scholieren wordt gepest, één op de acht personen wordt blootgesteld aan pesterijen op de werkvloer en maar liefst één op de vijf bejaarden heeft met dergelijke treiterijen te maken. Daarbij heeft de hedendaagse pesterij een nieuw domein weten te veroveren; het internet.
Vooral onder jongeren is het aantal cyberpesterijen de laatste jaren sterk toegenomen. Onderzoek wijst uit dat acht procent van de jongeren het slachtoffer is van online treiterijen. Van die acht procent wordt ongeveer de helft gepest door leerlingen van hun eigen school. In zeventig procent van de gevallen worden de analoge pesterijen door één en dezelfde persoon digitaal voortgezet. In het leeuwendeel van de gevallen wordt er door de slachtoffers geen melding gemaakt.
Museum van de Geest | Haarlem gelooft in een samenleving waarin iedereen meedoet op basis van gelijkwaardigheid. In die filosofie is geen plaats voor doelmatig op exclusie aansturende pest- en treiterijen. Zodoende steken we het jaarlijks initiatief Dag tegen Pesten graag een hart onder de riem. We blikken kort terug op campagnes uit het verleden waarin de normaliteit ter discussie wordt gesteld en de diversiteit, het ‘anders-zijn’, tot dappere deugd wordt gemaakt.
Tussen 1973 en 1974 ontwikkelt de stichting Pandora enkele affiches met betrekking tot de psychiatrie waarin de vraag rondom normaliteit centraal staat. Vooral de op spiegelpapier gedrukte posters en stickers met de uit Simon Carmiggelts ‘Kronkels’ ontleende slagzin ‘Ooit een normaal mens ontmoet?… En beviel ‘t?’ werden een ware hit. Bewust werd met deze nieuwe campagne afstand gedaan van de oude affiches met de slagzin ‘Waarom “gek”? Omdat ie anders is?” omdat deze zou impliceren dat er inderdaad een meetbaar ijkpunt van normaliteit zou bestaan waaraan de mate van ‘anders-zijn’ objectief getoetst zou kunnen worden.
In de jaren tachtig werd deze koers door de stichting voortgezet en werden er verschillende landelijke acties georganiseerd waarbij men optrad jegens exclusie, vooroordelen en hokjes-denken, zoals bijvoorbeeld de actie ‘Voordeel van een vooroordeel…. Je hoeft je verstand niet te gebruiken.’ En daar komen we wellicht bij de crux van het probleem; de gedachteloosheid.
Zij het meeloperij, zij het groepsdruk of een simpel ‘naar beneden trappen om hogerop te klimmen’: de pestkop pest nooit alleen of voor zichzelf maar wordt daarin gedoogd, ondersteund of aangejaagd door gelijkgestemden en passief duldende. Pesten is een dynamisch groepsproces dat nauw samenhangt met sociale status en dat is waar de schoen wringt.
Pesten loont zich bij gratie van consensus, al naar gelang het oude devies: ‘Waar de klok van laster luidt, is spoedig een gelovige gemeente bijeen.’ Hoewel de pestkop normaliter niet aardig of leuk wordt gevonden, is hij, zo blijkt uit onderzoek, wel populair. Het hard aanpakken en straffen van de pestkoppen blijkt daarbij vaak contraproductief. Veel belangrijker is een blijvende mentaliteitsverandering in de groep om hen heen. Per slot van rekening zijn het de omstanders die bepalen of de pesterijen hun vruchten afwerpen en helaas is dat nog veel te vaak het geval.
Reden te meer dus om even stil te staan bij De dag tegen het pesten. Want een brede mentaliteitsverandering op groepsniveau kan slechts geschieden bij gratie van een nieuwe consensus. En voor een nieuwe consensus is een breed maatschappelijk draagvlak cruciaal. Net als de initiatiefnemers van de Dag tegen Pesten maakt het Museum van de Geest | Haarlem zich hard voor een wereld waarin pesten niet langer loont.
Beeld credits: Stichting Pandora
Voetnoten
1) Cijfers overgenomen van stoppestennu.nl (16-4-2018)
Bron: Beau Oldenburg (onderzoek pesten en scholen) RUG
2) Pandora, psychiatrie en beeldvorming. 25 jaar en nog steeds geen normaal mens ontmoet. (AMBO Baarn, 1990)
Auteur: Tom Theeuwen
