Haarlem Amsterdam

Kunst is bij uitstek het middel om mentale gezondheid bespreekbaar te maken; aandachtig naar kunst kijken versterkt bijvoorbeeld je inlevingsvermogen en compassie voor jezelf en voor anderen. In de pilot GeneesKunst besteedt Museum van de Geest samen met Barbara Doeleman (directeur BFC Compassionate Care & Mindful Medicine) aandacht aan mensen die op dagelijkse basis vooral zorgen voor anderen: artsen.

Artsen en verpleegkundigen van het Spaarne Gasthuis ervaarden een museumbeleving met ruimte voor reflectie en zelfzorg. En wel door middel van kunst. “Door mindful naar kunst te kijken, maken we onze nieuwsgierigheid wakker, naar onszelf en naar de ander,” vertelt Jolien Posthumus, pionier op het gebied van mindfulness in het museum en Programmamanager Mentale Gezondheid bij Museum van de Geest. Als mindfulnesstrainer gaf zij jarenlang trainingen in verschillende gezondheidscentra en ontwikkelde ze een programma waarin deze zorginterventie vertaald werd naar een kunstinterventie: Mindfulness in het Museum. Samen met Barbara realiseerde zij GeneesKunst.

GeneesKunst - mindful kunstprogramma voor zorgprofessionals 5

Wat is GeneesKunst?

Museum van de Geest werkt met steun van de gemeente Haarlem aan het meerjarige project Boegbeeld, dat invulling geeft aan het gemeentelijke Cultuurplan. Doel van het project Boegbeeld is het verbinden van zorg en kunst, in de vorm van verschillende deelprojecten. De pilot GeneesKunst is Ć©Ć©n van die deelprojecten, die begin 2023 van start ging, onder begeleiding van Barbara Doeleman en Jolien Posthumus. Zorgmedewerkers ondergingen een meditatiesessie, leerden meditatief naar kunst kijken, en deden oefeningen waarbij ze objectief leerden kijken naar kunst. In dit artikel delen de organisatoren en deelnemers hun ervaring met de pilot, ter inspiratie voor organisaties die ook geĆÆnteresseerd zijn in het verbinden van kunst en zorg.

Minder snel oordelen

Jolien: ā€œWe willen met dit programma gericht op artsen bijdragen aan hun veerkracht ten aanzien van stress. En we willen hun beroepsoverstijgende competenties, zoals creatieve, probleemoplossende vaardigheden en open van geest aanwezig zijn, versterken. Ook willen we bijdragen aan een meer holistische blik door het kijken naar kunst. Een kunstwerk bestaat uit verschillende materialen en technieken die samen een geheel vormen. Maar ook de wijze waarop het kunstwerk is omlijst, aan de wand hangt of op de sokkel is neergezet, is onderdeel van het kunstwerk. De ruimte waarin het kunstwerk staat of hangt, de omringende kunstwerken en de museumomgeving waarin we naar het kunstwerk kijken, zijn onderdeel van hoe wij het kunstwerk zien. Dat geldt ook voor de patiĆ«nten en cliĆ«nten die we ontmoeten.ā€

Marie-JosĆ© van Schie, coƶrdinator voor de artsen in opleiding tot specialist bij het Spaarne Gasthuis, deed mee aan de pilot. Naar kunst kijken, zag ze, bood de deelnemende artsen en verpleegkundigen belangrijke inzichten. ā€œMijn ervaring is dat als je langer kijkt, je meer ziet. En je merkt hoe snel je oordeelt en iemand in hokjes plaatst. Als arts heb je al gauw een oordeel of idee over een situatie. Door deze sessie werd ik me hiervan bewust en dat zag ik ook bij de andere deelnemers.ā€

Tijdens de sessie kregen de deelnemers handvaten mee van mindfulness expert Barbara Doeleman om minder bevooroordeeld te leren kijken naar patiĆ«nten. Ook Linda Witte, onderwijscoƶrdinator van de masterfase Geneeskunde bij het Spaarne Gasthuis, zag dat inzicht indalen bij deelnemende (jonge) artsen. ā€œAls dokter word je getraind in je eerste klinische blik. Hoe kijkt iemand uit zijn ogen, ziet diegene witjes? Tijdens GeneesKunst leren we stil staan, de tijd te nemen om goed te kijken. Het is belangrijk om te investeren in patiĆ«nten, je wordt een betere dokter als je holistischer kijkt.ā€

De arts van nu

De tijd nemen voor patiĆ«nten en aanwezig blijven in het moment, zijn bovenal ook belangrijk voor de artsen zelf, zegt Linda. ā€œWe zijn als ziekenhuis veel bezig met de behoeftes van de nieuwe generatie artsen. Hoe blijven ze hun werk leuk vinden, goed in hun vel zitten? Dat is ook waarom GeneesKunst ons aansprak. Wij deden mee aan de pilot, om eens te kijken wat mindfulness artsen kan brengen op dit vlak. Marie-JosĆ© is daarnaast al langere tijd bezig met burn-out preventie onder jonge artsen, dat hangt hier mee samen. De opleiding is zo volgestouwd met medische kennis, dat aandacht voor jezelf nemen en rust inbouwen vaak wordt vergeten. Dit project biedt daar ruimte voor.ā€

Marie-JosĆ©: ā€œDoor te kijken naar kunst en daar goede vragen bij te krijgen, leer je hoe snel je situaties invult en oordeelt. Het mindfulness aspect in GeneesKunst leerde de artsen ook om in het hier en nu te blijven, te reflecteren op afleidingen en prikkels die tijdens een gesprek kunnen optreden. Ben ik Ć©cht aandachtig aanwezig, of ben ik in mijn hoofd toch met mijn to-do lijst bezig? Die vraag hielp de artsen te reflecteren, zodat ze actief hun werk kunnen blijven doen.ā€

Compassie bewaren

Het ontwikkelen van vaardigheden in mindfulness, zoals aandachtig aanwezig zijn, maakt je veerkrachtiger ten aanzien van stress, ziet Barbara. ā€œMensen die in de zorg werken kunnen hun gevoel van compassie verliezen. Dit komt door stress, drukte, veel overuren. Bepaalde onderdelen in de hersenen komen in overlevingsstand te staan wanneer dit gebeurt. Als artsen hun compassie verliezen, verliezen ze ook het plezier in hun werk. Dat is zonde, omdat ze juist door die compassie in de zorg zijn gaan werken.ā€

Het is nog niet algemeen bekend, maar ook hierin kan kunstbeleving van grote waarde zijn, vertelt Jolien. ā€œDokters die regelmatig musea bezoeken, worden als vaardiger en meer empathisch ervaren.ā€ÆTegelijkertijd is GeneesKunst een ontspannend cadeau voor het eigen (mentale) welzijn van artsen. Met dit aanbod worden ze uitgedaagd en geĆÆnspireerd om anders te kijken, hun eigen reacties te observeren en nieuwsgierigheid wakker te maken. Zo willen we meer bewustwording creĆ«ren van de eigen reactiviteit, zelf-stigmatisering en de oordelen en aannames die we allen hebben. We willen het vermogen om ons oordeel uit te kunnen stellen, vergroten.ā€

Niet meteen oordelen was misschien wel de grootste les van GeneesKunst, beamen zowel Marie-JosĆ© als Linda. Door goed te kijken, luisteren en vragen zie je meer dan met een eerste klinische blik. ā€œAlles staat of valt met nieuwsgierigheid,ā€ concludeert Barbara. ā€œKunst en zorg liggen dicht bij elkaar, in de zorg word je ook uitgedaagd nieuwsgierig te zijn naar de ander. De beste dokters zijn dan ook de dokters die nieuwsgierig blijven. Het museum is bij uitstek een plek waar die nieuwsgierigheid naar andere manieren van observeren en denken gewekt wordt.ā€

GeneesKunst

Hoe kwam GeneesKunst tot stand?

Aan de hand van voorgesprekken tussen Museum van de Geest (Jolien Posthumus), BFC Compassionate Care & Mindful Medicine (Barbara Doeleman-van Veldhoven) en het Spaarne Gasthuis (Linda Witte, Marie-JosƩ van Schie) werden de behoeftes van het Spaarne Gasthuis opgehaald: wat wilden de organisatoren bereiken met hun deelname aan GeneesKunst? Met name een kennismaking met mindfulness en oefenen met holistisch en onbevooroordeeld kijken werden hier genoemd. Wil je vanuit een kunstinstelling ook een bijeenkomst organiseren op het snijvlak van kunst en zorg? Neem dan contact op met Jolien Posthumus voor informatie en tips, bijvoorbeeld over het aanschrijven van relevante experts in de zorg. Museum van de Geest moedigt andere musea aan om te ontdekken hoe hun collecties ingezet kunnen worden voor dergelijke projecten.

Mindfulness programma

Ben jij werkzaam in de zorg en geĆÆnteresseerd in (geaccrediteerde) nascholingen, leiderschapstrainingen en retraites op basis van mindfulness en compassie? Kijk kan op de agenda van BFC Compassionate Care & Mindful Medicine.

Naast de pilot Geneeskunst heeft Jolien Posthumus speciaal voor het Museum van de Geest een mindfulness programma ontwikkeld, toegespitst op zorgprofessionals. Tijdens zoā€™n sessie word je uitgedaagd om met een open blik naar je eigen geest te kijken en die van anderen. Mindfulness voor zorgprofessionals vindt plaats op een dag en moment naar keuze voor een groep van maximaal 9 deelnemers. Nodig jouw collega’s uit voor reflectie en expressie als ventiel voor de geest!

Lees ook: Train de trainer: Mindfulness in het Museum.

Cookies
We gebruiken cookies op onze website, lees meer over ons cookie en privacy beleid.