Op 12 mei vierde Nederland de dag van het gezin en op 15 mei vieren we de dag van de verpleging. In het Dolhuys denken we dan al snel aan een eeuwenoude traditie waarbinnen zorg en gezin versmelten, namelijk: de gezinszorg in het Belgische dorpje Geel. 15 mei is namelijk niet alleen de dag van de verpleging. Het is eveneens de naamsdag van de heilige Dymphna van Geel: sinds jaar en dag beschermheilige van de krankzinnigen.
Afbeelding: Vaandel van de Heilge Dymphna naar ontwerp van Henk Asperslagh (1935)
Al sinds de late middeleeuwen trekken horden van pelgrims met psychische problemen naar het Belgische plaatsje Geel om bij haar tombe genezing af te smeken en boete te doen. Want voor elk soort leed, ook psychisch, kon vroeger wel een heilige worden aangeroepen die een goed woordje voor je kon doen bij God. Zo kon men de heilige Cornelius aanroepen tegen koortsstuipen of vallende ziekte of de heilige Antonius wanneer men na het eten van vergiftigd graan begon te hallucineren (st. Anthoniusvuur). Dymphna werd aangeroepen tegen krankzinnigheid, toevallen, duivelse bezetenheid en tegen slaapwandelen.
Afgaande op de hagiografieën, voor het eerst opgetekend rond 1200 (ruim 400 jaar nadat de heilige Dymphna zou hebben geleefd) was Dymphna de dochter van een Ierse heidenkoning en een christengelovige koningin. Vlak na de geboorte van Dymphna stierf haar moeder en werd haar opvoeding aan christelijke voogden overgedragen. Onder hun auspiciën liet Dymphna zich zonder medeweten van haar heidense vader door de priester Gerebern dopen en zwoer daarbij een gelofte van kuis- en maagdelijkheid. De vader van Dymfna was intussen driftig op zoek naar een waardige vervanger voor zijn overleden vrouw. De enige die qua schoonheid en karakter bij haar in de buurt kwam was echter zijn bloedeigen dochter Dymphna. Terwijl haar vader aandrong op een huwelijk zag Dymphna (haar gelofte van kuisheid in het achterhoofd houdende) geen andere mogelijkheid dan Ierland samen met de priester Gerebern te ontvluchten en zich verstopt te houden in de Belgische Kempen. De vlucht ten spijt wist haar fanatieke vader hen na een lange zoektocht toch te vinden. Hij vermoordde de priester Gerebern en, na herhaaldelijk aandringen op een huwelijk, sloeg hij in een blinde vlaag van woede ook zijn eigen dochter met één houw van zijn zwaard dood.
Afbeelding: Dymphna wordt afgebeeld met een kroon op haar hoofd en met een zwaard in haar hand als teken van haar martelaarschap.
De legende dicteert verder dat dit alles zich zou hebben afgespeeld in de tweede helft van de 7e eeuw in de omgeving van Geel en dat de Ierse koning na de moord niet ongestraft bleef: hij werd krankzinnig van verdriet, eenzaamheid en wroeging.
Aanknopende aan deze legende is er in Geel een lange traditie ontstaan van gezinsverpleging van krankzinnigen. In de 13e eeuw werden haar relieken naar de kerk van Geel overgebracht. Daar werd een tegel met haar naam bewaard die ter genezing om de hals van krankzinnigen werd gehangen. In Geel verzorgt men al sinds de middeleeuwen geesteszieken door hen op te nemen in het gezin en aan het arbeidsproces te laten deelnemen met de heilige als schutspatrones. Elke vijf jaar vindt er een grote ommegang plaats: de Dymphnaprocessie.
Bronnen:
www.heiligen.net
Dollen, Lijders & Cliënten, 700 jaar krankzinnigenzorg in Nederland (Bijschriftenboekje zorgzaal Dolhuys – Museum van de Geest)
Goosen, Louis. Van Afra tot de Zevenslapers. Heiligen in religie en kunsten, 1992. (p. 127-128 – Dymphna van Geel).
Auteur: Tom Theeuwen
