Look down, Essam Zaki
De Iraakse kunstenaar Essam Zaki is geïnspireerd door zijn sjiitische achtergrond. Het idee voor zijn werk, ‘look down’, begon bij een islamitisch ritueel waarbij gelovigen hulp vragen en bidden door hun gedachten op wit papier te projecteren. Dat papier laten zij dichtgevouwen bij een mausoleum achter.
In een hechte gemeenschap is het soms lastig om je gedachten te delen en je wensen uiten. Door de sterke gedragscodes heersen taboe en schaamte, vooral voor vrouwen. Met wie deel je dan je geheimen en dromen? Wie vertrouw je dat toe? Een heilige die niet meer leeft is een veilige contactpersoon en wie weet, kan hij (vaak man) een wonder voor je verrichten, want hij is machtig en in het bezit van mysterieuze krachten. Zo ook dacht mijn moeder.
Als kind ging ik iedere vrijdag met mijn moeder op bedevaart naar een mausoleum in een buitenwijk in Bagdad. Daar bevindt zich het graf van Imam Musa, bekend als El Kadhem (hij die zijn woede kan beheersen), de zevende nazaat van de profeet. Het bezoeken van een graf van een heilige is een ritueel bij de shiieten binnen het islamitische geloof. Vooral vrouwen hechten aan dit ritueel omdat werkt als een soort therapie. Je spreekt in gedachte je wens op een wit papier, vouw je het op en gooit het door de openingen van het gouden raster naar het graf. Of je deelt je geheimen al fluisterend met de heilige waarbij je hem ook kunt vragen om genezing.
Als kind zag ik mijn moeder iedere week weer een wit papier uit haar tas halen. Zachtjes prevelde zij iets tegen het onbeschreven papier, vouwde het op en stopte het door het raster heen zodat het op het graf belandde. Ik was klein, ik klom tegen de zijkant van het graf en keek via de openingen van het gouden raster naar binnen. Naast veel witte papiertje lag er ook geld en groene reepjes stof. Het was zo mysterieus en het maakte me intens nieuwsgierig naar de verhalen. Wat hield mijn moeder bezig? Wat zou ze daar gepreveld hebben? Zou zij ziek zijn? Zou zij verliefd zijn? Is zij boos, of verdrietig, wat zijn haar geheimen? Is haar wens vervuld, heeft zij antwoorden op haar vragen gekregen of verstenen en verstommen alle papiertjes daarbinnen? Weet Imam Musa wie mijn moeder is? Herkent hij haar elke week tussen al die vrouwen die om hem heen staan te prevelen?
Mijn moeder en de Imam, ze bevestigen de ander in het bestaan. Zij gaat te rade bij hem en zo houdt ze zijn legende in leven. Voor mijn moeder is hij machtig en bezit alle antwoorden en voor Imam Musa is zij de vaste bezoeker die alle vragen bij zich heeft.
– Essam Zaki
Essam Zaki
Kunstenaar Essam Zaki (1970) komt oorspronkelijk uit Bagdad. Hij is gefascineerd door hoe dagelijkse gebeurtenissen tegelijkertijd politiek of maatschappelijk kunnen zijn. De rol van religie speelt een grote rol in zijn kunstwerken. Geeft religie rust of maakt het juist onrustig?
Het werk van Zaki is te zien in de Linnenkamer van Museum van de Geest. Op een plattegrond van het Stads Armen- en Ziekenhuis uit 1856 werd de ruimte ‘knechtenkamer’ genoemd. De linnenkasten werden gebouwd bij de grote verbouwing in 1927 toen het pand werd ingericht als het ‘Haarlems Tehuis voor ouden van dagen’.
